Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς. Λέων Τολστόι

Ο Τολστόι τοποθετεί στο κέντρο του αφηγηματικού του άξονα ένα τέλος και γύρω από αυτό συντάσσει τα στοιχεία που διαμορφώνουν την πλοκή του, και καθώς το τέλος είναι δοσμένο εξαρχής (από τον τίτλο προβλέπουμε ήδη τις δυσχερείς καταστάσεις στις οποίες θα οδηγηθεί ο ήρωάς του, ενώ το δεδομένο τέλος πλησιάζει σε κάθε σελίδα όλο κ πιο κοντά) η βία συγκεντρώνεται στα επιμέρους στοιχεία, που δεν είναι άλλα από τους χαρακτήρες, τις σχέσεις τους, τις συνθήκες, κάνοντας προβολή σε αυτές τη μικροπρέπεια, την ελαφρόμυαλη ματαιοδοξία, την μικρονοϊκότητα, την επιφανειακή διαγωγή. Εν ολίγοις ο Τολστόι βρίσκεται σε μια διαλεκτική σχέση με τον κόσμο, τον άνθρωπο και το περιβάλλον του. Κι αυτός ο " διάλογος" του με την ίδια τη ζωή πραγματώνεται ως δομικό στοιχείο της συγγραφικής του δεξιότητας, ως αισθητικό στοιχείο της έκφρασής του και εντέλει ως διακριτικό στοιχείο της λογοτεχνικής του ποιότητας. Η ειλικρίνεια του διαθέτει την ποιότητα μιας συνείδησης πρακτικής, όχι θεωρητικής, που προσβλέπει στην ηθική έκβαση γιατί εντοπίζει τη γνώση (και κατ επέκταση τη χρησιμοποιεί) ως περιγραφική αρχή, στην εμπειρία, στο προσωπικό βίωμα όχι στην θεωρητική αναμόχλευση της σκέψης. Η συγγραφική του προθετικοτητα βρίσκει την αυτούσια έκφρασή της χρησιμοποιώντας το πρωτογενές υλικό της δικής του γνώσης, εντός του ορίζοντα της εμπειρίας του και οδηγείται κατόπιν σε ερμηνείες, που αντικειμενικοποιούνται, όσο αυτό είναι δυνατό, ώστε η μεταφερόμενη εμπειρία να συναντήσει τον άλλο, υπερβαίνοντας τα στενά όρια του εαυτού με μικρές στιγμές αντίληψης, σαν επεισόδια ενσυναίσθησης, με κοινή βάση τους την ανθρώπινη φύση ως σημείο αναφοράς. Ο Τολστόι εξετάζει τον άνθρωπο σαν εργαλείο αγκαλιάζοντας τον σφαιρικά κ αναδεικνύοντας την μικροψυχία και τη μοχθηρία του είδους. Σ'αυτό το δύσβατο ταξίδι αυτογνωσίας, ο ήρωάς του κάνει τον δυσάρεστο απολογισμό του, για να καταλήξει σε μια μοναδική αναμέτρηση με την αλήθεια, η οποία θα τον καταδικάσει στην απόλυτη συνείδηση της γνησιότητας της ζωής του και στην απελευθέρωση της ψυχής του.